فرهنگ امروز/ اناهید خزیر: کتاب «ایده‌های بزرگ» (بررسی شش ایده بنیادی در تاریخ اندیشه) نوشته مورتیمر. جی. آدلر با ترجمه همایون کاکاسلطانی ایده‌هایی انتزاعی در لابه‌لای کتاب‌های فیلسوفان نیستند بلکه همان واقعیت‌های اساسی است که با آنها زندگی، و در سطحی دیگر برایشان مبارزه می‌کنیم.
کتاب ایده‌های بزرگ، بررسی موشکافانه و شبه تحلیل شیوه نگرش و اندیشیدن به آنها در متن کل اندیشه غربی است. از این رو در ارزیابی آنها علاوه بر فلسفه، سایر شاخه‌های معرفتی علوم انسانی و حتی حوزه‌های علوم تجربی را نیز مد نظر قرار می‌دهد. ایده‌های بزرگ شامل صدق، خوبی، زیبایی، عدالت، برابری و آزادی ایده‌هایی انتزاعی در لابه‌لای کتاب‌های فیلسوفان نیستند بلکه همان واقعیت‌های اساسی است که با آنها زندگی، و در سطحی دیگر برایشان مبارزه می‌کنیم.
فهم این ایده‌ها و تامل و اندیشیدن درباره آنها همان فلسفیدن است. مورتیمر در این کتاب به بررسی یکایک آنها در کل سنت اندیشه و فلسفه غربی پرداخته است و می‌تواند راهنمای قابل اطمینانی برای خوانندگان، جهت آشنایی با دیدگاه‌های برجسته‌ترین اندیشمندان غربی درباره شش ایده بزرگ مذکور باشد.
اما به راستی ایده‌های بزرگ کدامند؟ می‌پذیریم که انسان بودن یعنی برخورداری از موهبت فلسفه. پس با این حساب یعنی به طور ناخودآگاه پرسیده‌ایم که فلسفه چیست؟ چنانچه می‌دانیم کانت با تغییر جایگاه اندیشه از هستی به انسان، دروازه‌های عصر جدید را گشود و به قول تئودور آدورنو همواره باید مدرنیته را پذیرفت. پس در حوزه مدرن می‌بایست همگام با اندیشه ایده‌ها را شناخت و به تعریف و بازتعریف آنها پرداخت.
هدف کتاب مواجهه مستقیم خواننده با خود ایده‌هاست تا علاوه بر درک و دریافت مجادلات و منازعات حاصله درباره آنها، ابتدائا دریابد که آنها واژگان دیرآشنا و همزاد جامعه بشری‌اند نه الزاما اصطلاخات فنی حوزه معرفتی خاص.
ایده‌های بزرگ، نه با تاریخچه ایده‌ها سروکاری دارد، نه شبه تاریخ فلسفه گزینشی است. هر کدامشان مسائل مهمی را پیش کشیده‌اند و نقطه کانونی مسائل و پرسش‌های مهمی بوده‌اند و خواهند بود. مولف گرچه در تحلیل و واکاوی آنها در مواردی نظر مختار خود را ارائه کرده ولی با طرح سودمند مساله و ابراز دیدگاه و نظرات متنوع، دست خواننده را در گزینش دیدگاهی مطلوب یا ابراز نظر که همان فلسفیدن باشد بازمی‌گذارد.
از میان ایده‌های شصت و چهارگانه فلسفی که تاکنون فلاسفه مدرن و پسامدرن به آنها پرداخته‌اند پروفسور آدلر به شش موردشان اشاره می‌کند. شاید همین موضوع اساس اقبال مترجم از این کتاب بوده است.
شش ایده مورد بررسی کتاب، ایده‌های «صدق»، «خوبی» و «زیبایی» و ایده‌های «عدالت»، «برابری» و «آزادی» در بستر تاریخ اندیشه حرفه‌ای سابقه حضور ناچیزی دارند، ولی تاریخ حضور آنها در زندگی و اندیشه غیر حرفه‌ای موجود آدمی به اندازه تاریخ پیدایش وی است. تمامی این ایده هاواژگان مهم و سازنده ساختار گفتاری و محاورات روزمره‌اند.
از این شش ایده مورد بررسی کتاب، سه ایده نخست یعنی «خوبی»، «زیبایی» و «صدق» ایده‌های ماهیتا فردی-اجتماعی‌اند. فردی‌اند بدین معنا که موجود آدمی حتی اگر تک‌افتاده و منزوی و بی‌هیچ تعامل با فرد دیگری باشد این هر سه ایده باز هم در تنهایی او حیات خواهند داشت. ما چه با دیگران ارتباط داشته باشم یا نداشته باشیم همواره در کار ارزیابی «خوبی و بدی» یا «زشتی و زیبایی» یا «صدق و کذب، درستی و نادرستی» جهان خارج یا سایر همنوعانمان خواهیم بود.
سه ایده دوم یعنی «عدالت»، «برابری» و «آزادی» ایده‌هایی ماهیتا و صرفا اجتماعی‌اند. برای انسان تک‌افتاده و منزوی یا اسارت برای او هیچ شانیت وجودی و هیچ درونمایه‌ای نخواهد داشت، مگر آنکه «من» یا «من‌های» دیگری باشند که بی‌عدالتی، نابرابری و فقدان آزادی را بر او تحمیل کنند یا عدالت، برابری و آزادی را به او هدیه دهند. این سه ایده ایده‌هایی عملیاتی ما در ساحت زندگی اجتماعی‌اند نه فردی. ما با اتکاء به آنها و در سایر تعامل یا تقابل با دیگران رفتار می‌کنیم. رفتار و کنش مدنی ما با اتکاء به این سده ایده درون‌مایه‌اش را می‌ستاند و قوام می‌یابد. اگر با سه ایده نخست علاوه بر آدمیان، جهان و امور غیرانسانی را نیز مورد ارزیابی و داوری قرار می‌دهیم.
این کتاب در چهار بخش به ایده‌ها، قضاوت درباره آنها، عملکرد بر اساس ایده‌ها و مسائل و پرسش‌ها می‌پردازد. جملات مولف به صورت پیچیده پیش نرفته‌اند اما ایده‌ها همگانی و در دسترس اعلام شده‌اند. با این همه فاصله‌گذاری بین عام و عامه صورت گرفته است. یکی از ابزارهای همایون کاکاسلطانی در ترجمه اصطلاحات است. همان‌طور که در گذشته کتاب فرهنگ اصطلاحات ویتگنشتاین را یکی از نیازهای مخاطب فلسفی دانست.
ایده‌های مورد واکاوی در این کتاب از حوزه اندیشه به سمت اخلاق حرکت می‌کنند، بنابراین همان قدر که تفسیری به نظر می‌رسند تجویزی نیز هستند. مقولات دوگانی، فاصله بین صفت و صفت برتر به مخاطب گوشزد شده است و این نیاز تشریح ایده‌ها بوده است که در سراسر کتاب حس می‌شود. چنانکه در ابتدای فصل دوم آمده است: «وقتی اسم ارسطو به صفتی تبدیل می گردد تا نامی را توصیف کند یعنی ارسطو به منطق ضمیمه شد و همین طور وقتی اسم افلاطون به صفت تبدیل شد او به عشق و ایده الحاق می‌شود.»
ممکن است همچنان برای مخاطب این سوال پیش بیاید که چگونه این چند ایده گزینش شده‌اند؟ به استثنای ایده زیبایی، مابقی واژه‌ها (صدق ، خوبی، آزادی، برابری، عدالت) در اعلامیه استقلال آمریکا بوده‌اند. اگر بپذیریم که این ایده‌ها اصلاحاتی و محوری محسوب می‌شوند پس ایده‌های بزرگ هستند. از سمت دیگر اگر اهداف مورد نظر یک جمهوری این مقولات بوده و هستند، پس ملزم هستیم آنها را در بین شصت و چهار ایده مطروحه فلسفی‌ترین ایدها فرض کنیم.
پروفسور مورتیمر جرومی آدلر (۲۰۰۱-۱۹۰۲) فیلسوف، معلم و نویسنده پرطرفدار آمریکایی، در دانشگاه‌های کلمبیا، شیکاگو، دانشنامه بریتانیکا و موسسه پژوهش فلسفی فعالیت داشت. وی بنیانگذار و مدیر موسسه پژوهش فلسفی (در سال ۱۹۵۲) بود و در دانشنامه بریتانیکا ابتدا به عنوان عضو هیئت مدیره و سپس در سال ۱۹۷۴ به عنوان مدیر هیئت مدیره جانشین را بر ماینارد هاتچینر شد. در سال ۱۹۹۰ به همراه ماکس وایزمن مرکز مطالعه ایده‌های بزرگ را در شیکاگو تاسی کرد.
«ایده‌های بزرگ» نوشته مورتیمر. جی. ادلر با ترجمه همایون کاکاسلطانی در ۳۰۰ صفحه، ۱۱۰۰ نسخه با قیمت ۲۹ هزار تومان به همت نشر گام نو منتشر شد.
نظر شما